اصلی‌ترین گره در مذاکرات ایران و آمریکا چیست و به دست چه کسی باز می‌شود؟ اروپایی‌ها؟
روزنو :گفت‌و‌گو‌ها میان ایران و آمریکا حالا در گره‌های تو در تو گرفتار شده و به نظر می‌رسد شاید اصلی‌ترین گره در این میان همچنان مساله غنی‌سازی ایران است. موضوعی که هر چند طرفین بعد از خروج از جلسه مذاکرات را مثبت ارزیابی می‌کنند؛ اما درنهایت به فاصله چند روز پس از هر نشست، ناگهان مواضع (بیشتر حرف‌های طرف‌های آمریکایی) تغییر می‌کند و به این ترتیب طرفین دوباره به نقطه صفر جدل بر سر غنی‌سازی باز می‌گردند.
روز یکشنبه نیز بار دیگر استیو ویتکاف درباره مساله غنی‌سازی ایران اظهاراتی بیان کرد که با واکنش فوری وزیر خارجه ایران رو به رو شد.
طرح دوباره غنی‌سازی صفر!
فرستاده ویژه کاخ سفید که اکنون نقشی کلیدی در مذاکرات غیرمستقیم تهران-واشنگتن، مذاکرات اوکراین و مذاکرات غیرمستقیم با حماس درباره آتش‌بس و تبادل اسرا دارد، روز یکشنبه در گفت‌و‌گو با شبکه‌ای‌بی‌سی نیوز در پاسخ به این که طرح کلی توافقی که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال دستیابی به آن با ایران است، چگونه به نظر می‌رسد، پاسخ داد که رئیس‌جمهور صراحتا گفته است که می‌خواهد به شکل دیپلماتیک و با گفت‌و‌گو این مسئله را حل کند.
«استیو ویتکاف» گفته است که «او (ترامپ) تمامی سیگنال‌ها را در این باره نشان داده است. او مستقیما نامه‌هایی برای رهبر عالی ایران ارسال کرده است. من هم برای انتقال این پیام اعزام شدم و آن را رسانده‌ام.»
فرستاده ویژه کاخ سفید همچنین می‌گوید که «از سوی دیگر، ما خط قرمز واضحی داریم که غنی‌سازی است. ما حتی نمی‌توانیم اجازه یک درصد توانمندی غنی‌سازی را بدهیم. ما پیشنهادی به ایرانی‌ها ارائه داده‌ایم که فکر می‌کنیم بدون بی‌احترامی به آنها به بخش‌هایی از این مسئله می‌پردازد. بنابراین، این حائز اهمیت است. ما می‌خواهیم در این زمینه به راهکاری دست پیدا کنیم و فکر می‌کنیم که می‌توانیم.»
او با اشاره به غنی سازی افزود: «اما همه چیز از دیدگاه ما، با توافقی آغاز می‌شود که شامل غنی‌سازی نیست. نمی‌توانیم چنین چیزی داشته باشیم چراکه غنی‌سازی امکان تسلیحاتی‌سازی (برنامه هسته‌ای) را فراهم می‌کند. ما اجازه رسیدن یک بمب به اینجا را نمی‌دهیم.»
در مقابل این اظهارات ویتکاف، اما وزیر امور خارجه ایران در متنی نسبتا طولانی در شبکه ایکس نوشت: «موضع ما در قبال حقوق ایران به‌عنوان عضو پیمان عدم اشاعه سلا‌ح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) کاملاً روشن و غیرقابل تفسیر است. هیچ سناریو یا وضعیتی وجود ندارد که در آن ایرانیان اجازه دهند از آن حقوق محروم شوند. تسلط بر دانش غنی‌سازی، یک دستاورد بومی است که زحمات زیادی برای آن کشیده شده است، دستاوردی که حاصل سال‌ها تلاش علمی و ازخودگذشتگی‌های چشمگیر با اهدای مال و جان است.»
عباس عراقچی همچنین تنها راه جلوگیری ایران از دسترسی به سلاح اتمی را حصول توافق دانست و تاکید کرد که ایران برای این منظور آماده گفت‌و‌گو‌های جدی است. درنهایت تصریح کرد: «غنی سازی در ایران چه توافقی حاصل شود و چه نشود ادامه خواهد یافت.»
ضدونقیض‌گویی‌ها درباره یک پیشنهاد مکتوب
در این بین و در شرایطی که ویتکاف و عراقچی تقریبا بار دیگر بعد از ۴ دور گفت‌و‌گو‌ها به اختلاف بنیادین بر سر غنی‌سازی برخورده‌اند، حاشیه‌ای تازه نیز بر مذاکرات رقم خورده و آن موضوع ارائه پیشنهاد از سوی طرف آمریکایی است که گویا همچنان به ایرانی‌ها نرسیده است.
دونالد ترامپ روز جمعه گفته بود که ایران پیشنهاد آمریکا را برای حل‌وفصل پرونده هسته‌ای دریافت کرده است و باید هرچه زود‌تر به آن پاسخ دهد.
در مقابل این ادعا، اما وزیر خارجه ایران نوشت: «ایران هیچ پیشنهاد مکتوبی از ایالات متحده، چه به‌صورت مستقیم و چه غیرمستقیم، دریافت نکرده است. در این میان، ما و جهان همچنان پیام‌های گیج‌کننده و متناقض دریافت می‌کنیم. ایران به هرحال همچنان مصمم و شفاف باقی مانده است؛ به حقوق ما احترام بگذارید و تحریم‌هایتان را لغو کنید، به توافق می‌رسیم.»
در این بین آکسیوس، اما به نقل از یک مقام ایالات متحده و دو منبع آگاه دیگر مدعی شد که دولت ترامپ در دور چهارم یعنی روز ۲۱ اردیبهشت ماه، پیشنهادی کتبی برای توافق هسته‌ای به ایران ارائه داده و این، اولین بار از زمان آغاز مذاکرات ایران و آمریکا در اوایل ماه آوریل است که «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه ایالات متحده در امور غرب آسیا پیشنهادی مکتوب به ایرانی‌ها ارائه می‌کند. با این حال این موضوع با انکار طرف ایرانی رو به رو شد.
پیشنهاد در عمان یا ایران؟
در مقابل این اخبار ضد و نقیض و تایید و تکذیب‌ها این بار رویترز در گزارشی مساله پیشنهاد مکتوب را تایید کرد، اما نوشت که پیشنهاد در دست عمانی‌ها است.
این خبرگزاری به نقل از یک مقام ایرانی نزدیک به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای با آمریکا و بدون اشاره به نام و جایگاه وی مدعی شد: تهران هنوز پیشنهاد واشنگتن را دریافت نکرده است، اما کشور عمان آن را دریافت کرده و به‌زودی به تهران تحویل خواهد داد.
همچنین شبکه سی ان ان آمریکا به نقل از مقام آمریکایی اعلام کرد: ایالات متحده هنوز پیشنهادی برای جزئیات توافق احتمالی هسته‌ای با ایران ارائه نکرده، این درحالی است که برخی انتظار داشتند این هفته چنین پیشنهادی ارائه شود. در مقابل این گزارش‌ها، اما سی‌ان‌ان خبر داد که واشنگتن هفته گذشته پیشنهادی را ارائه کرد و به نظر می‌رسد منظور رئیس‌جمهور آمریکا همان بوده است.
در واقع ویتکاف برخلاف ترامپ هرگز تایید و تصریح نکرد که پیشنهاد مستقیم به ایرانی‌ها داده شده یا به دست آنان رسیده و بیشتر رایزنی رسانه‌ای درباره یک پیشنهاد است که گویا پیش از رسیدن از واشنگتن به تهران، خبرش راه به رسانه‌ها برد.
اما آخرین اظهارنظر در این باره نیز مربوط به سخنگوی وزارت خارجه ایران بود که در نشست خبری دیروز خود تاکید کرد: ما هیچ پیشنهاد مکتوبی از طرف آمریکایی تا الان دریافت نکرده‌ایم؛ هر آنچه بوده شفاهی بوده؛ در حین مذاکرات یا در فاصله بین مذاکرات از طریق واسطه عمانی به ما منتقل شده، اما پیشنهاد مکتوبی دریافت نکردیم. این پیشنهاد‌های شفاهی هم به صورت مکرر تغییر داده می‌شود.
البته در چنین شرایطی که مشخص نیست، پیشنهاد مکتوبی که اصلا به ایرانی‌ها نرسیده کجاست و آیا به مسقط رسیده یا خیر، دیروز بقایی خبر داد که قرار است مسعود پزشکیان هفته آینده راهی عمان شود و همین نیز بر این شائبه‌ها که شاید پای یک پیشنهاد جدی در میان است، افزود!
آیا اروپایی‌ها این بار گره‌گشا می‌شوند؟
البته سفر رئیس جمهوری ایران در حالی برای هفته آینده به عمان برنامه‌ریزی شده که خبر‌های غیررسمی حکایت از برگزاری دور پنجم مذاکرات ایران و آمریکا در اروپا دارد و حتی برخی بار دیگر از رم به عنوان مکان مذاکرات یاد کرده‌اند. همزمان با این خبر‌ها و در حالی که خبر‌های نه چندان رسمی حکایت از جلسه پرتنش گفت‌و‌گو میان ایران و تروئیکای اروپایی در روز جمعه و در استانبول داشتند؛ عراقچی خواهان نقش‌آفرینی بیشتر اروپایی‌ها در مذاکرات شده است.
وی روز یکشنبه و در حاشیه «مجمع گفت‌وگوی تهران» درباره نشست روز جمعه ایران با تروئیکای اروپایی در استانبول گفت: «ما به گفت‌و‌گو‌های خود با اروپا ادامه می‌دهیم و فکر می‌کنیم هرچه فهم بیشتری از اوضاع بین ما و اروپا وجود داشته باشد، بهتر است و ما طالب این هستیم که اروپا نقش خود را ایفا کند، هرچند آنها خود نقش خود را کمرنگ کرده‌اند.»
وزیر خارجه کشورمان در ادامه نیز با اشاره به تمایل ایران برای بازگشت اروپایی‌ها به مذاکره و شاید میانجی‌گری آنان چنان که در توافق سال ۲۰۱۵ رخ داد نیز یادآور شد: «در حال حاضر اروپایی‌ها از گفت‌و‌گو‌های ما با آمریکا دور هستند و این البته مطلوب ما نیست و به نظر می‌رسد بین خودشان در این رابطه تفاهم وجود ندارد.»
مجموعه این سخنان عراقچی شاید پالس‌های واضحی برای طرف‌های اروپایی و البته آمریکا داشته باشد. این که ایران اکنون بیش از همیشه به دنبال رسیدن به توافق است می‌تواند امتیازی باشد برای مذاکره‌کنندگان آمریکایی و در عین حال بازگشت باانگیزه‌تر اروپایی‌ها به عرصه گفت‌و‌گو‌ها و گرفتن فرصت یکه تازی از آمریکایی‌ها.
از سوی دیگر ایران که بار‌ها تاکید کرده حفظ توانایی غنی‌سازی اورانیوم را خط قرمز خود می‌داند و بر اساس معاهده NPT، این حق را برای مقاصد صلح‌آمیز غیرقابل مذاکره می‌خواند نیز می‌تواند تاحدودی به سازشکاری اروپایی‌ها برای میانجی‌گری در مذاکرات تهران و واشنگتن امیدوار باشد. البته عراقچی و پزشکیان انعطاف محدودی برای کاهش سطح غنی‌سازی (مثلاً به ۳.۶۷ درصد، مشابه برجام) و پذیرش نظارت‌های گسترده‌تر نشان داده‌اند و ایران همچنین رفع مؤثر و پایدار تحریم‌ها را خواستار و به دلیل تجربه خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸، نسبت به تعهدات آمریکا بی‌اعتماد است و تضمین‌های قطعی‌تری می‌خواهد.
در این بین، اما به نظر می‌رسد معضل اصلی رویکرد دوگانه دولت دونالد ترامپ است. از یک سو، ترامپ از «رفتار معقول» ایران و پیشرفت مذاکرات سخن می‌گوید، اما از سوی دیگر، استیو ویتکاف و مارکو روبیو مواضع سخت‌گیرانه‌ای دارند و بر توقف کامل غنی‌سازی و برچیدن تأسیسات نطنز، فردو، و اصفهان تأکید می‌کنند. آمریکا همچنین تهدید به اقدام نظامی کرده است و سیاست فشار حداکثری را با تحریم‌های جدید ادامه می‌دهد و همه این عوامل منجر به ناسازگاری در گزینه‌های روی میز مذاکرات نیز می‌شود. در این بین شاید آن پیغام مکتوبی که هنوز اثری از آن در تهران و پاستور دیده نشده بتواند از تناقضات در موضع‌گیری‌ها بکاهد و دستکم بعد از این همه ضدونقیض‌گویی، گفت‌و‌گو‌ها را در راند پنجم به مسیر درست‌تری هدایت کند.
