۷۵ درصد خاموشی‌ها متعلق به جنوب و غرب استان تهران/ خاموشی‌های تبعیضآمیز در تهران
روزنو :۷۵ درصد خاموشی‌های تهران در دو ماهه نخست سال جاری متعلق به جنوب و غرب استان تهران است. البته حاشیه و اطراف تهران نیز از این خاموشی‌ها مستثنی نیستند و در مقایسه با مرکز شهر، قطعی‌های بیشتری را تجربه می‌کنند.
۷۵ درصد خاموشی‌های تهران در دو ماهه نخست سال جاری متعلق به جنوب و غرب استان تهران است. البته حاشیه و اطراف تهران نیز از این خاموشی‌ها مستثنی نیستند و در مقایسه با مرکز شهر، قطعی‌های بیشتری را تجربه می‌کنند. امسال برای اولین بار در فروردین‌ماه با کسری تولید نسبت به تقاضاً در برق مواجه شدیم، همین موضوع باعث شد که برای اولین بار خاموشی‌ها به بهار برسد و در نخستین ماه‌های سال شاهد قطعی و سهمیه‌بندی برق باشیم.
روز گذشته شرکت توانیر اعلام کرد که قطعی برق با برنامه به تهران بازگشت؛ اما بررسی میدانی «هم‌میهن» نشان می‌دهد در بسیاری از مناطق تهران با وجود قطعی برق چندساعته، همچنان برنامه قطعی به صورت دقیق اعلام نشده؛ به معنای دیگر خاموشی‌های بدون برنامه در تهران و بسیاری از شهر‌های کشور آغاز شده و به نظر نمی‌رسد تا همین زودی‌ها توانیر وضعیت تامین و قطعی برق را سامان دهد.
نکته قابل توجه اینجاست که خاموشی در جنوب و حاشیه تهران به صورت مرتب و خارج از برنامه است. در اصل مناطق جنوبی و حاشیه تهران روزانه یک الی دو بار با قطعی برق مواجه می‌شوند؛ این موضوع درحالی است که در مناطق مرکزی و شمال تهران همواره برق پایدار وجود دارد و در مواقع خاص با برنامه مشخص گاهی برق این مناطق قطع می‌شود.
حتی یکی از مدیران برق منطقه‌ای در نشست شورای اداری استان در فروردین ۱۴۰۴ گفته است: برای پایداری شبکه ناچاریم خاموشی‌ها را متمرکز در حاشیه‌ها اعمال کنیم، چون قطع برق تهران تبعات امنیتی و رسانه‌ای دارد!
البته بررسی قطعی حاکی از آن است که مناطق شمالی تهران کمترین میزان قطعی برق را دارند و در برخی از ماه‌های سال که مناطق جنوبی تهران با قطعی برق چندساعته مواجه می‌شوند، شمال تهران هیچ گونه قطعی‌ای را تجربه نمی‌کند. پس از آن، رتبه دوم به مرکز تهران می‌رسد؛ در مرکز تهران شاهد آن هستیم که در مقایسه با شمال تهران قطعی برق بیشتری رخ می‌دهد؛ اما این قطعی‌ها نیز برنامه مشخص و جامع دارد.
حسین سلاح‌ورزی، فعال اقتصادی در توئیتی در صفحه شخصی خود نوشت: «در صورتی که ادعای بیشتر بودن قطعی برق در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای تهران نسبت به مناطق شمالی و مرکزی صحت داشته باشد، این پدیده نه‌تنها ناترازی در زیرساخت‌های انرژی را نشان می‌دهد، بلکه به شکلی عمیق‌تر، زنگ خطری برای نابرابری اجتماعی و نقض عدالت توزیعی است.»
آمار‌های منتشرشده توسط توانیر نیز این موضوع را تایید می‌کند. بر همین اساس داده‌های منتشرشده توسط شرکت توزیع برق استان تهران در فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۴ نشان می‌دهد بیش از ۷۵ درصد خاموشی‌ها در ساعات اوج مصرف مربوط به شهرستان‌های جنوبی و غربی استان بوده است. همین آمار نشان می‌دهد میزان قطعی برق در مناطق مرکزی و شمالی تقریباً صفر است. با تکیه به آمار‌های توانیر می‌توان گفت که حل ناترازی و نبود برق یک‌تنه به دوش جنوب و غرب تهران افتاده است و پولدار‌های تهران نقشی در جبران ناترازی برق ایفا نمی‌کنند.
حاشیه تهران پیشتاز خاموشی‌ها
بررسی میدانی «هم‌میهن» نشان می‌دهد حاشیه جنوبی تهران نسبت به مرکز شهر با قطعی برق بیشتری مواجه هستند. هنوز اردیبهشت‌ماه به پایان نرسیده است، اما قطعی برق با شدت و قدرت بسیاری آغاز شده است؛ با این شرایط به نظر می‌رسد که قطعی برق در جنوب و حاشیه تهران به روزانه بیش از ۴ ساعت برسد. فاطمه، یکی از اهالی نسیم‌شهر به «هم‌میهن» می‌گوید: در هفته اخیر حدوداً روزی دو ساعت قطعی برق را داشتیم، تابستان نیز همانند برنامه شش روز در هفته روزی دو ساعت با معضل قطعی برق مواجه بودیم.
هادی، یکی از اهالی شهرک گلستان واقع در جنوب تهران نیز گفت: تقریباً روزی دو بار یکبار صبح و یکبار ظهر یا عصر برق کوچه و خیابون ما قطع می‌شود. البته مشکل تنها قطعی برق نیست، حتی ما آب هم نداریم، از ۱۲ شب تا صبح آب محله ما قطع می‌شود.
زهرا، یکی از اهالی ساکن در قرچک نیز درخصوص قطعی برق نیز گفت: حدوداً هفته‌ای پنج بار قطعی برق داریم که هر کدام یک الی دو ساعت طول می‌کشد؛ اما مشکل اصلی اینجاست که آب هم قطع می‌شود و من بچه کوچک دارم و نبود آب، عذاب بزرگی است.
احمد، یکی از اهالی اسلامشهر درباره نبود برق گفت: اسلامشهر پست‌های برق و ایستگاه‌های برق فوق قوی دارد، حتی من شنیده‌ام در گذشته این پست‌های برق مرگ و میر نیز بر جای گذاشته است. اما با وجود این پست‌ها ما هیچ وقت برق نداریم. از نیمه فروردین‌ماه هفته‌ای ۲ تا ۴ بار قطعی برق داشتیم و در زمان‌هایی که آب و هوا مساعد نبود این قطعی روزی دو بار می‌شد. این پست‌های برق بخشی از زندگی‌های اهالی اسلامشهر است. چرا نباید با وجود این پست‌ها هیچ‌گاه برق داشته باشیم؟
زهرا از اهالی بومهن نیز گفت: با شروع اردیبهشت قطعی برق ما هم شروع شد. سایت «برقِ من» را چک کردم، اما زمانی برای قطعی اعلام نشده بود، با این حال تقریباً دو روز درمیان حدود ۲ تا ۳ ساعت برق ما قطع می‌شود. ساده‌ترین کار اعلام زمان قطعی برق است. شغل من به صورت آزاد و دورکاری است و حتماً باید ساعتی در روز آنلاین باشم ولی با نبود برق آنتن هم نیست و من از کار خود جا می‌مانم و باید هزاران توضیح به مدیرم بدهم؛ درصورتی که یک اطلاع‌رسانی ساده می‌توانست این مشکل را حل کند.
تهدید اقتصاد خرد
قطعی برق اقتصاد خرد را با مخاطرات بسیاری مواجه کرده است. بسیاری از کارگاه‌های صنعتی در حاشیه شهر و در مناطقی همانند شهریار، پاکدشت، ورامین، ملارد، قرچک، بهارستان، رباط‌کریم و اسلامشهر قرار دارند، با توجه به اینکه اغلب این کارگاه‌های صنعتی همانند مبل‌سازی، جوشکاری و... نیاز همیشگی به برق دارند قطعی برق باعث شده این کارگاه‌ها با کاهش سودآوری مواجه شوند.
رضا یکی از دارندگان کارگاه مبل‌سازی در شهریار با اشاره به قطعی برق گفت: سال گذشته قطعی برق باعث شد که ما محصولات را دیرتر تحویل مشتری‌ها بدهیم، در همین راستا به برخی از مشتریان خسارت پرداخت کردیم یا تخفیف بسیار سنگین دادیم تا مشتری نیز راضی شود.
اواخر فروردین که آرام‌آرام کار‌های ما شروع شده بود، قطعی برق بدون برنامه نیز آغاز شد. تقریباً هفته‌ای سه بار برق ما حدود دو تا سه ساعت قطع می‌شود، اما برنامه‌ای برای قطعی برق اعلام نشده است. سال گذشته ما موتور برق خریداری کردیم، اما موتور برق جوابگوی یک کارگاه نیست و ما دنبال راه‌حل برای جبران نبود برق هستیم! از سوی دیگر این قطعی‌ها به علت اینکه بدون برنامه و به صورت طولانی‌مدت هستند، می‌توانند باعث فساد برخی از مواد غذایی شوند که این موضوع خسارت قابل توجی برای فروشندگان مواد غذایی به بار می‌آورد.
در این میان، برخی از داروخانه‌ها یا درمانگاه‌های کوچک برق اضطراری ندارند، این قطعی‌ها نیز می‌تواند باعث معطلی بیماران و حتی فساد دارو‌های خاص و گران‌قیمت شود که این موضوع نه‌تنها اقتصاد کشور بلکه سلامت مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ دولت باید راهکاری برای این موضوع داشته باشد.
نبود آب در گرو قطع برق
بررسی‌ها نشان می‌دهد قطعی‌های مکرر برق نه‌تنها خسارت‌های اقتصادی عظیمی به کشور وارد کرده، بلکه با تأثیر منفی بر سیستم آبرسانی، زندگی روزمره شهروندان را نیز مختل ساخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد مناطق تهران در پی قطعی برق، با قطعی آب نیز مواجه می‌شوند. این مسئله به‌ویژه در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای تهران تشدید شده است، برخی ساکنان در حاشیه تهران از ساعت ۱۲ شب به بعد با قطعی کامل آب روبه‌رو هستند و مجبور به ذخیره‌سازی آب برای مصرف شبانه‌روز می‌شوند.
در مقابل، مناطق شمالی و مرکزی تهران با کمتر از نیم درصد قطعی آب، کمترین تاثیر را از قطعی برق تجربه می‌کنند. این نابرابری در توزیع خدمات، شکاف میان مناطق شمال و جنوب تهران را به صورت قابل توجهی آشکار کرده است. بسیاری از مردم عقیده دارند که قطعی‌های مداوم برق و آب موجب شده تا ساعات مفید زندگی روزانه از ۲۴ ساعت به ۲۰ تا ۲۲ ساعت کاهش یابد. بسیاری معتقدند در ساعاتی که این خدمات حیاتی قطع می‌شود، عملاً زندگی متوقف می‌شود. برخی از فعالان اقتصادی نیز هشدار داده‌اند که ادامه‌دار بودن این وضعیت نه‌تنها معیشت مردم را تحت تأثیر قرار داده، بلکه در میان‌مدت می‌تواند روند رشد اقتصادی را نیز با چالش‌های جدی مواجه سازد.
سهم ۴ برابری از خاموشی‌ها
حسین حق‌وردی، نماینده شهرستان‌های ملارد، شهریار و قدس در مجلس شورای اسلامی نیز طی نامه‌ای به عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو گفته است: در پی اعمال مدیریت مصرف برق توسط شرکت توانیر و تخصیص سهمیه خاموشی به استان تهران ملاحظاتی در خصوص نحوه توزیع این خاموشی‌ها وجود دارد که نیازمند بررسی و دستورات جنابعالی است، مطابق ابلاغیه سهمیه خاموشی برای شهر تهران ۵۰ مگاوات مختص صنایع کوچک و کارخانجات و برای سایر شهر‌های استان تهران ۲۰۰ مگاوات شامل منازل مسکونی صنایع و کارخانجات تعیین شده است؛ این اختلاف فاحش و نحوه اعمال خاموشی‌ها موجب بروز نارضایتی و مشکلاتی برای شهروندان ساکن در شهرستان‌های استان تهران شده است.
او می‌افزاید: در برخی پست‌های فوق توزیع شهر‌های اندیشه ملارد شهریار و شهر قدس رله‌های فرکانسی نصب شده که به محض کاهش فرکانس شبکه به صورت خودکار عمل نموده و منجر به قطع سراسری برق در این مناطق می‌شود. این خاموشی‌ها مازاد بر سهمیه ۲۰۰ مگاواتی استان تهران اعمال شده و مشکلات عدیده‌ای را ایجاد کرده است.
حق‌وردی تاکید می‌کند: مدیریت نامناسب شبکه ضعف در مدیریت شبکه برق‌رسانی و عدم هماهنگی در دیسپچینگ شرکت توزیع برق استان تهران موجب گسترش دامنه خاموشی‌ها به‌ویژه در شهر‌های مذکور شده و عدم نگهداری و بهینه‌سازی، عدم انجام سرویس‌های دوره‌ای نگهداری بهینه‌سازی و تعمیرات لازم بر روی شبکه‌های برق‌رسانی در سال‌های اخیر به‌ویژه در سال جاری باعث افزایش میزان خاموشی‌ها در سطح استان شده است. به گفته نماینده مردم شهرستان‌های ملارد، شهریار و قدس در مجلس شورای اسلامی، تخصیص ناعادلانه سهمیه خاموشی‌ها بین شهر تهران و سایر شهرستان‌های استان نمایانگر «تبعیض آشکار» در مدیریت توزیع برق است که گلایه‌مندی ساکنان مناطق حاشیه‌ای را برانگیخته است.
قطع ۵ ساعته برق
جعفر بندی شربیانی، نماینده شورای شهر تهران گفت: مردم نسبت به قطع برق مکرر اعتراض داشتند. در جنوب میدان انقلاب، ساعات قطع برق بالاتر است. در منطقه ۲۰ حدود پنج ساعت در روز برق قطع می‌شود که از عدالت به دور است. وی افزود: وزیر نیرو به این موضوع رسیدگی کند. اینکه ناترازی انرژی بر دوش مردم جنوب شهر باشد، کار درستی نیست و از عدالت دور است. فیلمی از نماینده مردم ورامین دیدم که از وزیر نیرو سوال می‌پرسد. کار در ساعات طلایی روز به دلیل قطعی برق مختل شده است که باید به این موضوع توجه شود.
افزایش ۶۰ درصدی ناترازی برق
مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی، نسبت به افزایش فزاینده ناترازی برق در کشور هشدار داد. این گزارش نشان می‌دهد میزان ناترازی برق در سال ۱۴۰۳ به ۱۵/۴ هزار مگاوات رسیده است، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۱، ۹/۷ هزار مگاوات بود. این آمار بیانگر رشد ۶۰ درصدی این معضل طی دو سال اخیر است. حال کارشناسان عقیده دارند که این رقم در سال ۱۴۰۴ نیز صعودی خواهد بود. براساس آمار‌های منتشر شده، ناترازی برق در سال گذشته حدود ۳ میلیارد دلار به اقتصاد کشور خسارت وارد کرده است.
این رقم معادل یک ماه درآمد حاصل از فروش نفت ایران است و نشان می‌دهد که این مشکل تا چه حد می‌تواند بر اقتصاد کشور تاثیرگذار باشد. در طرح دولت برای «بازتوزیع سهمیه انرژی» نیز نسبت به وضعیت نگران‌کننده مصرف برق هشدار داده شده است. این گزارش نشان می‌دهد حداکثر توان تولید برق کشور در ایام اوج مصرف حدود ۶۲ هزار مگاوات است، اما رشد مصرف به حدی بوده که برای پاسخ به آن، باید حداکثر توان تولید به ۷۹ هزار مگاوات افزایش می‌یافت. بر این اساس، میزان ناترازی برق در تابستان سال گذشته به حدود ۱۷ هزار مگاوات رسیده است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در صورت ادامه‌دار بودن این وضعیت، میزان ناترازی طی ۵ سال آینده به بیش از ۳۰ هزار مگاوات افزایش یابد.
با این حال، با وجود کسری‌های سنگین هم ایران در زمینه دسترسی به برق وضعیت نسبتاً قابل قبولی دارد و ۱۰۰ درصد شهر‌ها و ۸/۹۹ درصد روستا‌های کشور به برق دسترسی دارند (در مقایسه با ۶/۹۷ درصد شهر‌ها و ۹/۸۳ درصد روستا‌ها در جهان)، این حجم از دسترسی نتوانسته مانع از ایجاد ناترازی برق شود. با وجود اینکه ایران جزو ۱۶ کشور اول جهان در زمینه ظرفیت تولید برق است، اما این حجم از تولید پاسخگوی مصرف رو به رشد کشور نیست؛ به‌طوری‌که در سال گذشته با ۱۸ هزار مگاوات کسری برق و ناترازی مواجه بوده‌ایم و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این رقم امسال به بیش از ۲۰ هزار مگاوات خواهد رسید.
در سال گذشته تا به نیمه نخست اردیبهشت‌ماه حدود ۴۸ هزار و ۸۷۶ مگاوات تقاضای برق وجود داشته، اما امسال این عدد به بیشترین اندازه خود یعنی ۵۵ هزار و ۵۱۷ مگاوات در روز شنبه ۶ اردیبهشت سال‌جاری رسیده و روز بعد نیز حدود ۵۶ هزار مگاوات شده که این امر به معنای رشد ۱۳/۶ درصدی است؛ بنابراین بیش از ۸ درصد رشد مصرف در این چند روز نسبت به مدت زمان سال گذشته داشته‌ایم. علت اصلی این تقاضای بیشتر مصرف برق، گرمای زودهنگام هوا بوده است.
رونق بازار موتور برق
سال گذشته وزارت نیرو رسماً برنامه قطعی برق را اعلام کرد و شاهد قطعی برق بیش از دو ساعت در مناطق و بخش‌های مختلف کشور بودیم. البته قطعی‌های برق دقیقاً براساس برنامه پیش نمی‌رود و اغلب بیش از ۱۰ تا ۳۰ دقیقه شاهد تاخیر وصل شدن برق بوده‌ایم. این قطعی‌های مکرر و اختلال در زندگی روزمره، بسیاری از مردم را به فکر خرید موتور برق انداخت. به طوری که درحال حاضر، بسیاری از کسب‌وکار‌ها به موتور برق مجهز شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت موتور برق از حدود ۱۱ میلیون تومان آغاز می‌شود، اما به گفته فروشندگان، برای خرید یک موتور با کیفیت قابل قبول، باید حداقل ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان هزینه کرد، البته این هزینه نهایی نیست و هر فرد برای راه‌اندازی موتوربرق نیز باید هزینه‌های فرعی انجام دهد.
در همین حال، قیمت یو پی اس (UPS) نیز برای تامین برق دستگاه‌هایی نظیر کارتخوان، مودم و دوربین مداربسته، از حدود ۸۰۰ هزار تومان به بالا شروع می‌شود. یکی از نانوایان که به دلیل قطعی‌های برق طولانی در سال گذشته متحمل خسارت شده، در گفت‌و‌گو با «هم‌میهن» عنوان کرد: «قطعی برق باعث ترش شدن خمیر‌ها می‌شد. به پیشنهاد مشتری‌ها موتور برق خریدیم و الان در هر شرایطی می‌توانیم نان بپزیم.»
به‌طور کلی قطعی برق نه‌تنها زندگی مردم را مختل کرده، بلکه بازار خرید و فروش موتور برق و یو پی اس را نیز به شدت رونق بخشیده و به نوعی در زمان قطعی برق شاهد سودسازی برخی از کسب و کار‌ها بودیم.
قطع برق در کل کشور
بررسی‌ها نشان می‌دهد که قطعی برق نه‌تنها در تهران بلکه در تمامی کشور آغاز شده است. پیگیری‌ها نشان می‌دهد که قطعی برق در برخی از شهرستان‌ها همانند تهران نابرابر است. برای مثال در کرمانشاه اغلب برق در مناطق جنوبی شهر و روستا قطع می‌شود و در مقابل بخش شمالی شهر با قطعی برق کمتری مواجه است.
نابرابری در قطعی برق؟!
حسین سلاح‌ورزی، فعال اقتصادی در یادداشتی درخصوص قطعی برق نوشت: «در صورتی که ادعای بیشتر بودن قطعی برق در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای تهران نسبت به مناطق شمالی و مرکزی صحت داشته باشد، این پدیده نه‌تنها ناترازی در زیرساخت‌های انرژی را نشان می‌دهد، بلکه به شکلی عمیق‌تر، زنگ خطری برای نابرابری اجتماعی و نقض عدالت توزیعی است. چنین نابرابری‌ای می‌تواند تبعات گسترده‌ای بر ابعاد اجتماعی، اقتصادی و روانی جامعه داشته باشد که نیازمند تحلیل علمی و اقدام فوری است.
نخستین تبعات این نابرابری، تشدید شکاف طبقاتی و احساس محرومیت در مناطق حاشیه‌ای است. قطعی مکرر برق در مناطقی که اغلب ساکنان آن از اقشار کم‌درآمد هستند، دسترسی به خدمات ضروری مانند آموزش آنلاین، ذخیره مواد غذایی و سرمایش را مختل می‌کند. این محدودیت‌ها می‌توانند به کاهش کیفیت زندگی، افت تحصیلی کودکان، و افزایش فشار‌های اقتصادی منجر شوند. بر اساس نظریه عدالت توزیعی جان رالز، توزیع منابع باید به‌گونه‌ای باشد که بیشترین نفع را برای محروم‌ترین گروه‌ها به همراه داشته باشد. قطعی‌های نامتوازن برق، برخلاف این اصل، محرومان را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد و احساس بی‌اعتمادی به نهاد‌های مسئول را تقویت می‌کند.
از منظر روان‌شناختی، تجربه مکرر قطعی برق در مناطق حاشیه‌ای می‌تواند به احساس تبعیض و انزوای اجتماعی دامن بزند. مطالعات جامعه‌شناختی نشان می‌دهند که نابرابری‌های ادراک‌شده می‌توانند به کاهش همبستگی اجتماعی و افزایش تنش‌های قومی-منطقه‌ای منجر شوند. در تهران، که تنوع فرهنگی و اقتصادی بالایی دارد، چنین تبعیضی می‌تواند به قطبی‌شدن بیشتر جامعه و کاهش سرمایه اجتماعی منجر شود.
از بُعد اقتصادی، قطعی برق در مناطق حاشیه‌ای که اغلب محل کسب‌وکار‌های کوچک و خانگی است، می‌تواند چرخه فقر را تشدید کند. کسب‌وکار‌های وابسته به برق، مانند اصناف وکارگاه‌های تولیدی یا خدمات محلی، با اختلال مواجه می‌شوند و این امر به بیکاری و کاهش درآمد خانوار‌ها دامن می‌زند. در مقابل، مناطق مرفه‌تر با قطعی کمتر، ثبات اقتصادی بیشتری را تجربه می‌کنند که شکاف طبقاتی را عمیق‌تر می‌کند.
برای مقابله با این تبعات، لازم است سیاست‌گذاری مبتنی بر داده و شفافیت در توزیع قطعی‌های برق اجرا شود. انتشار جداول خاموشی منطقه‌ای، اولویت‌بندی زیرساخت‌های مناطق محروم، و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند از شدت این نابرابری بکاهند. در نهایت، عدالت اجتماعی نه‌تنها یک آرمان اخلاقی، بلکه پیش‌نیاز پایداری اجتماعی و انسجام ملی است. نادیده گرفتن این نابرابری، هزینه‌های بلندمدتی را به کل جامعه تحمیل خواهد کرد. امیدوار و چشم‌انتظاریم تا وزارت نیرو با مستندات وجود چنین تبعیضی را از اساس تکذیب کند و نگرانی همه ما را برطرف کنند.»
