خاموشی سنجش آلودگی برای ندیدن آسمان خاکستری؟

از بازگشت آلودگی همزمان با سرد شدن هوا هشدار می‌دهد

حمید رضا خالدی: بیش از دو دهه است که که آغاز فصل سرما مصادف شده با شروع سریال و تشدید آلودگی هوا که کارشناسان به آن «وارونگی» می‌گویند. پدیده‌ای که زمانی‌که دود و آلودگی که حجم سنگین‌تری دارد، به کف زمین می‌آید و هوای سر بالا می‌ماند و این‌گونه نفس مردم شهرهای بزرگ و کلانشهرها به تنگ می‌آید. طبق داده‌های سامانه پایش کیفی هوای کشور ۷ شهرستان استان تهران در وضعیت آلودگی هوا قرار دارند که طبق توصیه‌های پزشکی مردم باید از فعالیت زیاد در فضای باز خود داری کنند. براساس گزارش‌های منتشر شده، بیشترین آلاینده‌های مربوط به اکسیدهای گوگرد با انتشار ۶۹۵ تُن در هر روز است که بعد از آن به ترتیب اکسیدهای نیتروژن، منواکسید کربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده، عمده آلاینده‌های هوای تهران محسوب می‌شوند.

راهکار نوین مدیریتی!

سال گذشته بود که به دنبال اعتراض هایی که در مورد تعطیلی بیش از حد معمول مدارس، وزیر کشور راهکار ابتکاری عجیبی را مطرح کرد. راهکاری که بعد از راه حل احمدی نژاد برای کاهش آلودگی هوا، می توان از آن به عنوان یکی از ابتکاری ترین راهکارهای مدیریتی یاد کرد!. هنوز اظهارنظر دولت احمدی‌نژاد برای برون‌رفت از آلودگی هوا با آب‌پاشی توسط هلی‌کوپتر و آبپاش از یاد‌ها فراموش نشده بود که وزیر کشورسال گذشته پیشنهاد تغییر شاخص‌های استاندارد آلودگی هوا است. یعنی به‌جای حل مساله، صورت مسئله پاک شود. محمد درویش، کنشگر محیط‌زیست درباره تغییر شاخص آلودگی‌هوا آن زمان گفته بود«اظهارنظر وزیر کشور در حدی است که آدم فکر می‌کند او شوخی کرده و واقعی نیست. این شاخص‌ها براساس سلامتی انسان‌ها طراحی شده و ده‌ها ساعت کار کارشناسی انجام شده تا به این جمع‌بندی رسیده‌اند.» همچنین همان سال وزیر کشور گفته بود که چه اشکالی دارد که شاخصه های آلودگی هوای تهران مانند چین باشد که از ما بیشتر است و باعث شده تا آنها کمتر مدارس و ادارات را تعطیل کنند. درویش اما در نقد این سخن وزیر نیز گفته بود: «در چین اکثر مردم از وسایل حمل‌ونقل پاک مانند دوچرخه، تراموا، قطار زیرزمینی و روزمینی، اتوبوس‌ها و موتور‌های برقی استفاده می‌کنند و فرقی ندارد که مدرسه تعطیل باشد یا نه. این نکته ظریفی است که وزیر کشور باید به آن توجه می‌کرد.

آخرین ترفند سوال برانگیز

حالا بعد از یکسال وب‌سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بسته به شهرداری تهران از چند روز قبل دوباره جزئیات اطلاعات درباره آلودگی هوای پایتخت را از دسترس عموم خارج کرد. این در حالی است که پیشتر این اطلاعات بدون محدودیت در اختیار تمامی کاربران مراجعه کننده به وب‌سایت airnow.tehran.ir قرار می‌گرفت. مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز می‌گوید که به‌زودی در این‌باره اطلاع‌رسانی انجام خواهد شد. موضوعی که باعث شده تا گروهی دوباره بحث احتمال آمار سازی دولت و نهادهای مربوطه برای عادی سازی آلودگی هوا را پیش بکشند. «یوسف رشیدی»، متخصص آلودگی هوا و مدیرعامل اسبق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران که راه‌اندازی این سامانه برخط در دوران مدیریت او اتفاق افتاده بود گفته است: «مدتی است که به این وب‌سایت سر نزده‌ام. این تصمیم عجیبی است و نمی‌دانم چرا این اطلاعات از دسترس عموم خارج شده است.»

از عوامل ایجاد کننده تا دلایل آن

مهمترین اصل در مورد آلودگی هوا، تاثیری است که این موضوع روی بدن انسان دارد. محمد رضا درویش فعال زیست محیطی در این مورد به خبرنگار «آرمان امروز» می گوید: «ازدحام و آلودگی، سلامت کودکان را به خطر می‌اندازد. به ‌عنوان مثال آلودگی صوتی اگر از حدی بالاتر باشد، باعث کندذهنی کودکان می‌شود. بحث آلودگی‌های هوا که جای خود دارد و حتی استفاده از ماسک‌های فوق‌پیشرفته نانو هم مانع از ورود ذرات کوچک‌تر از ۵/۲ میکرون نمی‌شوند و به‌راحتی از جدار مویرگ‌ها می‌گذرند و وارد جریان خون می‌شوند و مردم به‌ویژه کودکان را می‌تواند به سرطان خون مبتلا کند. ناراحتی‌های قلبی و تنفسی از دیگر امراض آلودگی‌هواست. اخیرا اعلام شد که تلفات ناشی از آلودگی‌هوا از ۳۰ هزار نفر در سال به ۴۵ هزار نفر در سال افزایش پیدا کرده است و ۱۰ تا ۱۴ درصد مرده‌زایی وجود دارد. یعنی کودکان به دلیل آلودگی‌هوا مرده به دنیا می‌آیند. این یکی از بالاترین آمار‌ در جهان است.»

عادی سازی یک اصل محیط زیستی

با وجودی‌که قانون هوای پاک سال ۹۶ تصویب شد، اما هنوز بسیاری از بندهای آن اجرایی نشده است و موارد ذکر شده در آن بیشتر در حد نوشته روی کاغذ باقی مانده‌اند. مساله‌ای که به اعتقاد کارشناسان ریشه در دیدگاه مسئولان دولتی به اجرای این قانون و نادیده گرفته شدن نقش مردم و تشکل های مردمی در آن دارد. قانون هوای پاک بر اساس ۳۴ ماده خود دستگاه‌های مختلف اجرایی در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و.. را مکلف کرده است که هر یک به‌ تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرایی کنند.

در حقیقت به نظر می رسد موضوع آلودگی هوا آنقدر تکراری شده که دیگر کسی اهمیت چندانی به آن نمی دهد. درویش نیز با تایید این موضوع درباره خطر عادی‌سازی آلودگی هوا، خاطرنشان می کند: «علت عادی‌سازی این است که آمارهای واقعی را اعلام نمی‌کنند. آمار واقعی تلفات آلودگی هوا خیلی بیشتر از ۳۰ هزار نفری است که هر سال اعلام می‌شد. البته امسال برای اولین بار این رقم را به ۴۵ هزار نفر در سال افزایش دادند. از سوی دیگر ۱۰- ۱۲ درصد هم مرده‌زایی داریم. یعنی نوزادانی که به دنیا می‌آیند و به دلیل آلودگی هوا کشته می‌شوند. وقتی در بریتانیا که تقریبا به اندازه ایران جمعیت دارد و سالانه ۶۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا کشته می‌شوند، آن هم در شرایطی که در آن کشور تعداد خودروهای برقی بیشتری دارد، بیشتر مردم از دوچرخه استفاده می‌کنند و استاندارد یورو ۶ دارد، طبیعی است در ایران رقم تلفات بر اثر آلودگی بیشتر از ۴۵ هزار نفر در سال است.» این فعال محیط زیست افزوده: «وقتی واقعیت‌ها را در میان نگذاریم فشاری هم ایجاد نمی‌شود و به سمت عادی‌سازی می‌رویم. ولی واقعیت این است که بحران خیلی جدی‌تر است و هر سال هم دارد بدتر می‌شود. اما متأسفانه نه تنها کاری انجام نمی‌دهند بلکه همان اندک کارهایی که دوره قبل برای ایجاد مسیرهای ایمن دوچرخه‌سواری و پیاده‌راه انجام شده بود را هم متوقف کردند و می‌گویند کارهای فانتزی و بی‌فایده‌ای است.»

حالا اما سوال مهم دیگری باقی می ماند. اینکه اگر هم قانون داریم و هم نهادهای متولی مشخص هستند، پس چرا تاکنون اقدام موثری در این زمینه انجام نشده است؟ سوالی که درویش در پاسخ به آن با ذکر اینکه در عمل تاکنون اصلا کاری برای رفع آلودگی‌هوا انجام نشده است تصریح می کند: مگر به‌جز چند مرکز معاینه فنی، کار دیگری در این مورد انجام شده است؟ دوستان در تشدید آلودگی‌هوا قدم برداشته‌اند. ساخت بزرگراه، تونل، تقاطع غیرهمسطح و پارکینگ‌های طبقاتی آلودگی را تشدید می‌کند. کشور‌های دنیا سال‌هاست که به‌سوی تغییر مبلمان شهری از خودرومحوری به بوم‌محوری حرکت می‌کنند به‌طوری‌که استفاده از تراموا، اتوبوس برقی، مسیر پیاده‌روی و دوچرخه باید توسعه یابد. چه کاری کرده‌ایم که فکر می‌کنیم همه راه‌ها را رفته‌ایم، ولی نتوانسته‌ایم راه‌حلی پیدا کنیم؟ وقتی رئیس‌جمهوری بوگوتا که یکی از شهر‌های فقیر جهان است، در مدت زمان هشت سال موفق شد تا یک شهر آلوده را به شهر پاک تبدیل کند تا سازمان ملل جایزه بگیرد، چرا ما نتوانیم؟»